Aram Ekin Duran
Türkiye iktisadını son yıllarda adeta esir alan yüksek enflasyon sorunu, resmi bilgilere olan itimadın giderek azalmasıyla daha karmaşık bir hal alıyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) Haziran ayına ait açıkladığı enflasyon datalarına göre tüketici fiyatları aylık bazda yüzde 3,92 artarken yıllık enflasyon yüzde 39,59’dan yüzde 38,21’e geriledi. Üretici fiyatları (Yİ-ÜFE) ise aylık yüzde 6,50 arttı, yıllık olarak da yüzde 40,42’ye düştü.
Böylelikle son 18 ayın en düşük enflasyonu kayıtlara geçmiş oldu.
Ancak uzmanlara nazaran TÜİK’in enflasyon hesaplaması gerçek hayat pahalılığını yansıtmıyor. Bağımsız kuruluşların hesaplamalarında yıllık enflasyon yüzde 100’ün üzerinde seyrediyor. Resmi bilgilerdeki düşük oranlar da “Türkiye, giderek Arjantin’e benziyor” yorumlarına neden oluyor.
TÜİK datalarına nazaran TÜFE’deki değişim 2023 yılı Haziran ayında bir evvelki aya nazaran yüzde 3,92, bir evvelki yılın Aralık ayına nazaran yüzde 19,77, bir evvelki yılın birebir ayına nazaran yüzde 38,21 ve 12 aylık ortalamalara nazaran yüzde 59,95 olarak gerçekleşti. Bir evvelki yılın birebir ayına nazaran artışın en yüksek olduğu ana küme ise yüzde 67,22 ile lokanta ve oteller. Aylık en az artış gösteren ana küme ise yüzde 14,76 ile konut oldu. Aylık bazda artışın en yüksek olduğu ana küme ise yüzde 11,13 ile alkollü içecekler ve tütün olarak gerçekleşti.
TÜİK’e tenkitler artıyor
Bir küme akademisyen tarafından kurulan Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) da her ay kendi hesapladığı enflasyon oranını açıklıyor. ENAG’ın oranları ile TÜİK’in enflasyon dataları ortasında önemli bir fark gözleniyor.
Haziran ayına ait enflasyon verisini 3 Temmuz Pazartesi günü açıklayan ENAG’ın hesaplamalarına nazaran, Tüketici Fiyat Endeksi Haziran ayında yüzde 8,54 arttı ve yıllık yüzde 108,58 olarak gerçekleşti. Ocak-Haziran periyodu enflasyon oranı ise yüzde 50,53 oldu.
“Çalışan ve emekli maaşlarıyla oynanıyor”
DW Türkçe’ye konuşan ENAG Kurucusu ve Yöneticisi Prof. Dr. Veysel Ulusoy, TÜİK’in açıkladığı bilgilerin bilhassa çalışan ve emekli maaşlarının hesaplanmasındaki olumsuz tesirine dikkat çekiyor.
“Çalışan ve emekli maaşlarının resmi enflasyon bilgilerine nazaran belirlendiği sistemde fakirliğin arttığı gerçeği ortadadır” diyen Prof. Ulusoy, TÜİK’in Haziran ayı enflasyon oranı olan yüzde 3,92’nin halkın hissettiği oranın çok altında kaldığına vurgu yapıyor.
TÜİK’in açıkladığı yıllık yüzde 38,21’lik enflasyonun ise fiyatlara gelecek artırımları neredeyse akıldışı bir düzeyde bıraktığını lisana getiren Prof. Ulusoy, Türkiye’nin de tıpkı Arjantin üzere enflasyon bilgilerinde oynama yapmasının yarattığı tehlikelere işaret ediyor.
Ulusoy, “Ekonomik bedellerin ortak paydası olan enflasyonun gerçekte olandan epey ayrılması alım gücü yanında ulusal geliri, yatırımları ve dış ticareti de olumsuz etkileyecektir. Daha da değerlisi, 2010’larda Arjantin’de sunulan yanlış resmi enflasyon raporlarının milletlerarası davalara husus olması gibisi yaklaşımlar beklenebilir” değerlendirmesinde bulunuyor.
Arjantin’de ne olmuştu?
2000’lerin başından itibaren derin bir ekonomik krize sürüklenen Arjantin’de hükümet, 2007’den başlayarak TÜFE enflasyon bilgilerini Arjantin’in TÜİK’i olan INDEC’e (Ulusal İstatistik ve Sayım Enstitüsü) baskı yaparak düşük göstermeye başladı.
Tıpkı Türkiye’deki ENAG gibi Arjantin’de de bağımsız kurumlarla resmi bilgiler ortasındaki fark giderek açılmış ve bu durum global çapta bir tartışmaya dönüşmüştü. Bunun üzerine IMF ve OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü) üzere global kuruluşlar Arjantin’in resmi enflasyon bilgilerini yayınlamayı bırakmıştı. Bu durum ülkenin kredi risk primini rekor düzeylere taşımıştı.
“TÜİK datalarında anomali var”
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Siyasetler Merkezi Kıdemli Uzmanı ve Koç Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kamil Yılmaz da son 1,5 yılda TÜİK tarafından yayınlanan enflasyon bilgilerindeki “anomali”ye dikkat çekiyor.
Aralık 2021’de yaşanan kur artışında üretici fiyat endeksinin aylık bazda yüzde 19 üzere sert bir yükseliş yaşadığını hatırlatan Prof. Yılmaz, “Şimdi Haziran 2023’te ise kur artışı yüzde 30’ları buldu. Birebir periyotta üretici fiyatlarındaki artış ise yüzde 6,5 olarak açıklandı. Bu nasıl olabiliyor, artık onu TÜİK’e bırakıyorum” diye konuşuyor.
Temmuz ayı itibariyle üretici fiyatlarındaki artışın da kur kaynaklı olarak yükselişe geçmesi gerektiğini lisana getiren Kamil Yılmaz, “Hayat pahalılığın ne kadar süratle arttığını hepimiz görüyoruz. TÜİK’e nazaran Haziran ayında yıllık enflasyon yüzde 38,2 oldu. Halbuki İstanbul Ticaret Odası’nın datalarına nazaran yüzde 55, ENAG hesaplamasına nazaran ise yüzde 108. Bu farkın nasıl oluştuğunu bilemiyoruz” diyor.
“Doğal gazın tesiri binde 4’e kadar indirildi”
TÜİK’in enflasyon bilgilerinin gerçek hayat pahalılığını yansıtmadığını vurgulayan Prof. Kamil Yılmaz, buna en çarpıcı örneklerden birinin de doğal gaz fiyatları olduğunu söylüyor. Hükümet seçim öncesinde, konutlarda 25 metreküpe kadar olan doğalgaz kullanımının bir yıl boyunca fiyatsız olacağını açıklamıştı.
Bunun üzerine TÜİK hesaplamalarında doğal gaz fiyatlarının enflasyona tesirinin binde 4’e indirildiğini belirten Yılmaz, “Bu sayede Mayıs ayındaki enflasyon artışını aşağıya çektiler. Yani hedef sayılarla oynamak ve yakın gelecekte diğer kalemlerde öteki oynamalar da yapılabilir” değerlendirmesini yapıyor.
“Hükümet, halka doğruyu söylemiyor”
Prof. Dr. Kamil Yılmaz, gerek 22 Haziran’da açıklanan faiz artırımının piyasalar tarafından kâfi bulunmaması, gerekse TÜİK’in enflasyon datalarında kendini gösteren gerçekdışı hesaplamaların Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek liderliğinde vaat edilen “rasyonel siyasetlere dönüş” beklentisini karşılamaktan uzak olduğunu söylüyor.
Yılmaz şöyle konuşuyor:
“Rasyonel siyaset uygulayabilmeniz için elinizdeki araçların gerçek olması lazım. Yani örneğin gece otomobil kullanacağım diyorsanız, farlarınızın yanması gerekiyor. Önünüzü göremezseniz, kaza yapmanız kaçınılmaz. İşte TÜİK’in enflasyon bilgilerinin de bu türlü bir far fonksiyonu görmesi gerekiyor. Ne yazık ki son iki yıldır enflasyon konusunda hükümet halka doğruyu söylemiyor. Türkiye enflasyon dataları açısında Arjantin’e çok yaklaştı.”
“Mevcut siyasetle sorun çözülemez”
Peki mevcut siyasetlerde önümüzdeki aylarda enflasyonu dizginlemek mümkün mü?
DW Türkçe’ye konuşan Beykoz Üniversitesi İşletme ve İdare Bilimleri Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. D. Cihan Bolgün, bu soruya “Bu haliyle kısa yahut orta vadede enflasyon sorunu çözülemez” karşılığını veriyor.
Merkez Bankası’nın 2023 sonu ve 2024 yılı için açıkladığı gayelerin dışında bir enflasyon patikasına girildiğini belirten Prof. Bolgün, “Haziran ayında enflasyondaki düşüş bizi şaşırtmasın. Zira kurlardaki yükselişin enflasyona yansıması çok düşük gözüküyor. Önümüzdeki aylarda kur artışının bu düzeylerde kalması yahut daha yüksek düzeyleri görmesi durumunda, döviz kurundaki artışın enflasyona yaklaşık yüzde 10 ila 15 ortasında bir tesiri olacak” diye konuşuyor.
Böylelikle yıllık enflasyonun yıl sonunda yüzde 50’lere dayanacağını kaydeden Cihan Bolgün, “Döviz kurundaki sorunu çözemediğimiz sürece, enflasyon sıkıntısını da kısa vadede ya da orta vadede çözmemiz mümkün değil” diyor.
Memur ve emekli artırımları tatmin etmedi
Öte yandan birinci altı aylık enflasyon bilgilerinin netleşmesi ile birlikte memur ve emeklilerin alacağı enflasyon farkı da muhakkak oldu. Buna nazaran, memur ve memur emeklileri mukavele artırımı ve enflasyon farkıyla yüzde 17,77; SSK ve Bağ-Kur emeklileri ise yüzde 19,77 artırım alacak.
Milyonlarca insanın beklediği artırım oranlarının nihaileşmesi, hükümetin ekleyeceği ‘refah payı’ sonrasında netleşecek. Memur ve emeklilerin maaş artırım oranlarıyla ilgili kanun teklifinin bugün Meclis’e sunulurken teklife nazaran en düşük memur maaşı yüzde 86 artışla 22 bin 17 lira olacak. Çalışanlara yönelik ise kademeli bir artış yapılması öngörülüyor.
Prof. Dr. Kamil Yılmaz, memur, personel ve emekliler için ortaya çıkan artırım oranlarının gerçek enflasyon karşısında çok yetersiz kaldığına işaret ediyor. Yılmaz, “Pahalılık her mevzuda almış başını girmiş durumda. Enflasyonda yakın gelecek beklentileri yüzde 40’ları aşmışken, TÜİK marifetiyle çalışan ve emekliler için belirlenen artırım oranları beklentilerin çok altında kalıyor” diye konuşuyor.
Bir önceki yazımız olan Akaryakıt ve motorine, ÖTV artırımı gelecek başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
