Pelin Ünker
Pestisitlerin kullanım maksadı, böcek üzere bitki zararlılarını ya da yabani otları önlemek, yok etmek, püskürtmek yahut azaltmak.
Ancak bu kimyasal unsurlar amaç zararlıya seçicilik göstermediği için gaye dışındaki canlılara da ziyan verebiliyor. Bu nedenle güvenlik testlerinden geçen pestisitler bile akademik literatürde son derece tartışmalı.
Bir pestisit için çeşitli sıhhat zararlarına yol açtığına ait deliller biriktikçe kullanımına sınırlama ya da yasaklama getiriliyor. Lakin bir pestisite yasaklama getirilmesi o pestisitin besin sisteminden çıktığı manasına gelmiyor.
Yasaklı pestisitler ihracatla ortaya çıkıyor
Avrupa Birliği (AB) mevzuatına nazaran yasaklanan pestisit cinslerinin Türkiye’de kullanımı hala yaygın. Bu durum çoklukla AB’ye ihraç edilen eserlerde yapılan tespitlerde ortaya çıkıyor.
AB Komitesi, besin ve yemlerde yapılan denetimler sırasında tespit edilen besin güvenliği risklerini, Besin ve Yemler İçin Süratli Alarm Sistemi (RASFF) portalı üzerinden herkesin erişimine açık olacak biçimde bildiriyor. Kurula bağlı Alarm ve Dayanışma Ağı (ACN) ise RASFF portalındaki bildirimlerin de dahil olduğu yıllık raporlar yayınlanıyor.
2022 yılına ilişkin rapora nazaran pestisit başta olmak üzere tarım zehiri kalıntılarının bulunmasıyla ilgili olarak en çok bildirim yapılan menşe ülke Türkiye. Buna nazaran Türkiye kaynaklı eserler için toplamda 557 bildirim yapıldı. Türkiye’yi 299 bildirimle Hindistan izledi. Türkiye, 2021’de de 405’i pestisit olmak üzere toplamda 613 bildirimle listede birinci sırada yer almıştı.
En çok Türkiye’den gelen meyve sebzede var
Geçen yıl ise Türkiye menşeili 430 parti eser pestisit kalıntısı nedeniyle RASSF’ye bildirildi. 2022’de pestisit bildirimi yapılan meyve ve sebzeler ortasında biber ve narenciyenin yanı sıra üzüm, asma yaprağı, patlıcan, kabak, domates, karpuz ve armut bulunuyor.
Gıdalardaki pestisit kalıntılarına ait olarak en çok bildirim yapılan eser kategorisi 594 bildirimle meyve ve zerzevat olurken bunun yarısından fazlasını 299 bildirimle Türkiye’den gelen meyve sebzeler oluşturuyor. Tespit edilen en yaygın pestisitler ise klorpirifos (251), etilen oksit ve 2-kloroetanol (186) ile klorpirifos metil (142).
Klorpirifos, Avrupa Besin Güvenliği Otoritesi tarafından 2016’da yasaklanmış, birebir karar Türkiye’de de eş vakitli olarak alınmıştı. Buna karşın ihraç edilen eserlerde bu hususların bulunması yasaklı olan pestisitlerin de hâlâ sofralarımıza girebildiğini gösteriyor.
Aflatoksin de tespit edildi
ACN raporuna nazaran Türkiye menşeli ballar da yüzde 93 ile en yüksek kuşkulu numune oranına sahip oldu. Türkiye’den gelen 39 parti tohum, kabuklu yemiş ve türevi eserlerde ise aflatoksin tespit edildi.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın internet sitesinde yer alan bilgilere nazaran toksik bir unsur olan aflatoksin, besin ve yemlerde en kıymetli bulaşanlardan biri olarak kabul ediliyor ve besin güvenliği açısından değerli bir tehlike oluşturuyor. Aflatoksinlerin yüksek dozlarda tüketildiğinde zehir tesiri gösterdiğine işaret eden Bakanlık, tüketicilerin korunması emeliyle ithalat, ihracat ve rutin denetimler sırasında numuneler alınarak laboratuvar tahlillerinin yapıldığını, ziyanlı olabilecek ölçüde aflatoksin içeren besin ve yemlerin tüketime sunulmadığını belirtiyor.
Türkiye, Avrupa’daki tarım zehiri bildirimlerinde birinci sırada gelirken Tarım ve Orman Bakanlığı Besin ve Denetim Genel Müdürlüğü, Türkiye genelinde geçen yıla ilişkin pestisit kullanım ölçülerini yayımladı.
Yıllık 55 bin tonu aştı
Resmi bilgilere nazaran Türkiye’de 2013’te 39 bin 440 ton olan pestisit kullanımı 2015’ten sonra keskin bir artış göstererek 2020 ve 2021 yıllarında 53 bin, geçen yıl ise 55 bin ton düzeylerine ulaştı.
1980’lerde ise bu sayı 7-8 bin ton civarındaydı.
Pestisitlerin yarısı 10 ilde
Tarım ve Orman Bakanlığı’na nazaran 2022 yılında pestisitin en fazla kullanıldığı vilayet 4 bin 272 tonla Antalya oldu. Bu ili 4 bin 213 tonla Manisa, 3 bin 985 tonla Mersin, 3 bin 276 tonla Adana ve 2 bin 280 tonla Malatya izledi.
Resmi datalara nazaran Türkiye’nin 10 vilayetindeki pestisit kullanım ölçüsü 28 bin 136 tonu bulurken bu sayı Türkiye genelinde kullanılan pestisitin neredeyse yarısına denk geliyor.
Öte yandan Tarım Bakanlığı bu hesaplamayı yaparken total pestisit ölçüsünü Türkiye’deki ziraî alana bölüyor. Bakanlık 10 yıl öncesine kadar ilçe ve lokasyon bazında sayıları yayınlarken bu bilgiler artık kamuoyuyla paylaşılmıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’na nazaran Türkiye’de en fazla kullanılan pestisit çeşitleri ise fungisit (yüzde 35), herbisit (yüzde26), insektisit (yüzde 22) ve akarisit (yüzde 4) olarak sıralanıyor.
Kullanılan pestisitlerin geçtiği güvenlik testleri ve bir ziyanının olmadığına yönelik argümanlar ise akademik literatürde son derece tartışmalı. Bir herbisit olan glifosat Milletlerarası Kanser Araştırmaları Ajansı’na nazaran ‘Grup 2A kanserojen’ lakin Türkiye kullanımı hala devam ediyor.
Pestisitler atıldığı ortamda kalmıyor. Atmosfere karışıyor. Toprak su içerisinde akışkan olduğu için öbür ortamlara geçiş yapıyor, besinlerde kalıntı bırakıyor.
DW Türkçe’ye konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Halk Sıhhati Kolu Üyesi Dr. Ahmet Soysal pestisitlerin akut ve kronik tesirleri olduğuna işaret ediyor.
Sağlık tesirleri neler?
Akut tesirlerin uygulama yanlışları yüzünden pestisitleri ziraî alanda uygulayanlar ve etrafındaki beşerler üzerinde görülebileceğini belirten Soysal, “Uygulama esnasında esirgeyici materyal kullanılmazsa ya da dozu çok fazla atarlarsa akut tablo ortaya çıkar.
Bu akut tabloda teneffüs sisteminde, bronşlarda salgı artışı, bronkospazm, teneffüs zorluğu, mide bağırsak sisteminde bulantı, kusma, karın ağrısı, pankreatit, kardiyovasküler sistemde kalbin giderek yavaşlaması, hipotansiyon ve aritmiler ortaya çıkar. Mevte kadar masraf. Bütün bunlara nörolojik tesirler de eklenebilir” diyor.
Soysal, pestisitlerin toplumsal taraftan temel kıymetli sıhhat tesirinin kronik tesirler olduğuna dikkat çekiyor.
Ağız sindirim yoluyla bulaşıyor
Soysal, tüketilen meyve ve sebzeler ya da uygulama yanlışları nedeniyle içilen sulardan alınan pestisitlerin kronik tesirlere yol açtığına işaret ediyor. Türkiye’de pestisitler kullanıldıktan çok kısa müddet sonra hasat yapıldığı için şahsen o pestisitlerin kullanıldığı besin unsurları ile insanlara ağız sindirim yoluyla bulaşabildiğini lisana getiren Soysal, “Pestisitler insan bedenine alındıktan sonra yağ dokuda, böbreklerde ve karaciğerde birikince tesiri vardır ve insan bedeninden atılamaz” diyor. Pestisitlerin aşikâr bir seviyesi geçtikten sonra sıhhat problemlerine yol açtığını söz eden Soysal, bu sıhhat problemlerinin başında kanserlerin ve doğumsal anomalilere neden olan tesirlerin geldiğine dikkat çekiyor.
Bir önceki yazımız olan Konut partisinde hırsızlık: Ünlü iş beşerinin Yeniköy’deki yalısından milyonluk eşyaları çalındı! başlıklı makalemizi de okumanızı öneririz.
