Mahmut Hamsici
İstanbul, BBC Türkçe
İsveç’in NATO üyeliğiyle ilgili krizin çözülmesi sonrası Türkiye-Avrupa Birliği (AB) bağlarında iyimserliğin arttığı bir periyoda girildi.
Hem Ankara’dan hem de Brüksel ile Avrupa başkentlerinden, ilgilerin geleceğine dair olumlu açıklamalar yapılıyor.
Peki Türkiye kısa vadede AB’den neler alabilir?
BBC Türkçe’nin konuştuğu uzmanlar, ortadaki olumlu havanın, dondurulmuş durumdaki tam üyelik müzakerelerinin yine ivme kazanmasını sağlayacağını beklemek için erken olduğunu düşünüyor.
Vize serbestisinin de kısa vadede gerçekleşmesini sıkıntı bulan uzmanlara nazaran yakın periyotta vize kolaylığı ve Gümrük Birliği’nin yenilenmesi için müzakerelerin başlamasını ihtimal dahilinde buluyor.
Olumlu hava nasıl oluştu?
Türkiye, 1999’da AB’den aday üye statüsü aldı.
2000’lerin başındaki ıslahat süreçleri akabinde 2005’te tam üyelik müzakerelerine başlandı.
Ancak ilerleyen yıllarda bağlar, hem Türkiye’de yaşanan siyasi gelişmeler ve bu gelişmelere birliğin tenkitleri hem de kimi ülkelerin üyelik sürecine dair tutumu nedeniyle kuvvetli bir sürece girdi.
2018’e gelindiğinde AB; Türkiye’nin Birlik’ten uzaklaşmakta olduğunu, iştirak müzakerelerinin fiilen durduğunu açıkladı.
Böylece müzakere süreci donmuş oldu.
AB ile 2021’den itibaren yaşanan yumuşama süreci ise 6 Şubat’ta meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntıların akabinde devam etti.
Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Recep Tayyip Erdoğan’ın seçim zaferi sonrası Brüksel’den ve önde gelen AB başkentlerinden yapılan açıklamalarda, “Türkiye’yle işbirliğinin devamının önemi” vurgulandı.
Geçen hafta Litvanya’nın başşehri Vilnius’taki NATO Doruğu’nda İsveç’in üyeliği krizinin tahlilinin ardındansa diplomatik alanda, Türkiye-AB münasebetlerinin geleceğine dair daha optimist bir hava oluştu.
Tam üyelik müzakereleri yine canlanabilir mi?
Cumhurbaşkanı Erdoğan, tepe dönüşünde, uçakta gazetecilerin sorduğu “AB ile bağlantılarda yeni sayfa açılacak mı?” sorusuna şu karşılığı verdi:
“Avrupa Birliği üyelik sürecimizin tekrar canlandırılması noktasında olumlu bir kanaat hakim. Türk iktisadına çarpan tesir yapacak Gümrük Birliği’nin güncellenmesi müzakerelerini de hızlandıracağız. Vize serbestisinde de aralık alacağımıza inanıyorum.”
BBC Türkçe’nin konuştuğu uzmanlar, son periyottaki olumlu havaya rağmen tam üyelik müzakereleriyle ilgili süreçte kısa periyotta ilerleme beklemiyor.
Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) AB Çalışmaları Merkezi Yöneticisi Nilgün Arısan Eralp, “Biz Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarını uygulamamaya devam ettiğimiz takdirde bu türlü bir şeyin olması mümkün değil” diyor.
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Çiğdem Nas da kısa periyotta müzakerelik görüşmelerinin canlanmasının güç göründüğünü söylüyor:
“AB üyelik süreci kendi dinamikleri olan bir süreç. Alışılmış ki son 5-6 yıldır AB konusunda ıslahat manasında hiçbir şey yapmamış olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın AB üyeliğiyle ilgili açıklama yapması olumlu bir şey. Ancak bu yalnızca taktiksel bir şey mi, yoksa nitekim bunun altını dolduracak mı? Şu an için, bilhassa de demokrasi ve insan hakları hususlarında çok fazla bir ıslahat yapılacak üzere bir hava yok.
“Ama şayet AB tarafı Türkiye’den gördüğü bu daha ölçülü havaya bir karşılık vermek isterlerse o vakit tahminen kimi adımlar da atılabilir. Yani o taraftan bir yeşil ışık yakılırsa Türkiye’de de demokratikleşmede, temel hak ve özgürlüklerde tahminen aşikâr adımlar atılabilir. Lakin bunun için de AB’nin Türkiye’ye bir teşvik yaratması gerekir.”
Vize özgürlüğü mümkün mü?
2016 yılında, Suriye’deki iç savaşın sonucu olarak yaşanan ağır göç dalgası akabinde, Türkiye ile AB ortasındaki münasebetlerde bir mühlet aşikâr bir ivme yakalanmış ve yapılan doruklarda vize serbestisi de değerli unsurlardan biri olarak ele alınmıştı.
Türkiye o periyot vize serbestisi için gerekli 72 kriterden 66’sını hayata geçirmişti.
Buna nazaran vize serbestisi için Türkiye’nin geri kalan altı kriteri de tamamlaması gerekiyor.
Ancak uzmanlar, altı kriterin kimilerinin hayata geçirilmesinin kolay olmadığı kanısında.
Nilgün Arısan Eralp, bu kriterleri şöyle anlatıyor:
“Biri ferdî dataların korunması hakkındaki kanunun AB standartlarıyla uyumlu hale getirilmesi. Europol ile operasyonel işbirliği muahedesinin uygulanması en kolay olan husustu lakin daha yapılmadı. Yolsuzlukla çabanın güçlendirilmesi aksiyon planı var. Terörle uğraş mevzuatının gözden geçirilmesi var. Tüm AB üye ülkeleriyle cezai hususlarda faal nakli işbirliğinin sağlanması var. Bu mevzuda sorun yok üzere gelebilir fakat tüm üye ülkeler denince bizim tanımadığımız Kıbrıs Cumhuriyeti işin içine giriyor. Bir de Türkiye-AB geri kabul mutabakatının uygulanması var.
“Burada en sıkıntı olanlar; ferdî dataların korunması, yolsuzluk ve terörle gayret mevzuatı hususları. Bu en sonuncusu en değerli şey zira Türkiye’de terör ve terörist tarifi o kadar geniş ki tabir özgürlüğü de içine giriyor. AB, terör tarifinin daraltılmasını istiyor.”
Eralp, kısa devirde vize serbestisi olmasa da vize kolaylığının mümkün olabileceği görüşünde:
“Son devirde vize süreçleri çok sancılı olmaya başladı. AB değişim programlarına iştirak bile uygunca zorlaştı. Türkiye’den iltica müracaatları çok yükselmiş durumda. Bence sürecin temel zora girmesinin nedeni bu. Vizelerin daha kolay, daha kısa müddette verilmesi için vize kolaylaştırması olabilir. İş insanları, öğrenciler, sivil toplum temsilcileri için kolaylaştırılabilir. Bu türlü bir şey 2016’da Türkiye’ye önerilmişti. O zamanki iktidar ‘Biz vize serbestisini sağlayacağız’ demişti.”
Doç. Dr. Çiğdem Nas da kısa vadede vize serbestisi beklentisini gerçekçi bulmuyor:
“Türkiye olarak biz tüm kriterleri yerine getirmiş olsaydık tahminen AB üzerinde de bir baskı oluşturabilirdik. AB’nin güvenlik kaygıları var. Türkiye’den yapılan iltica müracaatları, Türkiye’nin üçüncü ülkelere vize siyaseti, Türkiye’deki sistemsiz göçmenler vs…. Bunlar Türkiye’ye bakışı çok değiştirdi.
“Var olan durum da o kadar berbatlaştı ki vize serbestisi şöyle dursun vize almak dahi zorlaştı. Bu yüzden tahminen bir orta formül olarak evvel biraz süreçlerin kolaylaştırılması sonra vize özgürlüğünün getirilmesi üzere bir şey olabilir.”
Gümrük Birliği Anlaşması’nın yenilenmesi mümkün mü?
Türkiye ile AB ortasındaki arasında hazırlanan Gümrük Birliği Muahedesi 1996 yılında yürürlüğe girmişti.
Gümrük Birliği’nin tamamlanması ile birlikte, Türkiye ile AB ortasında sanayi eserleri ticaretinde gümrük vergileri, ölçü kısıtlamaları ve eş tesirli önlemler kaldırılmış, Türkiye üçüncü ülkelere karşı Ortak Gümrük Tarifesi uygulamaya başlamıştı.
2018 yılında AB, Türkiye’nin birlik kıymetlerinden uzaklaştığı istikametindeki açıklamasında Gümrük Birliği Anlaşması’nın da güncellenmeyeceğini duyurmuştu.
TEPAV’den Eralp, bu mutabakatın yenilenmesinin değerli olduğunu aktarıyor:
“Bizim 1996’da tamamladığımız Gümrük Birliği milletlerarası ticaretteki gelişmelere sahiden hiç uyumlu değil. Bu, AB’nin son vakitlerde üçüncü ülkelerle yaptığı, yaptığı geniş ve kapsamlı hür ticaret mutabakatlarının bile gerisinde kalmaya başladı. Bunun için de modernizasyonu koşul.”
Doç. Dr. Çiğdem Nas’a nazaran bu bahiste müzakerelerin başlaması da ihtimal dahilinde:
“En mümkün olan şey Gümrük Birliği üzerinden bir tekrar müzakere sürecinin başlatılması olabilir. Zira aslında bu, iki taraf için de kıymetli bir mevzu. Avrupa Birliği aslında bu öteki ülkelerle olan ticaret mutabakatlarını modernize ediyor. Latin Amerika’dan tutun Asya’ya kadar bunu yapıyor. O yüzden bunun güncellenmesi ele alınabilir. Bunun içine yeşil ve dijital ajandaların, gündemlerin eklenmesini de mümkün olabilir.”
Uzmanlara nazaran bu sürecin de kimi zorlukları var.
Doç. Dr. Nas, bilhassa Kıbrıs konusuna dikkat çekiyor:
“Gümrük Birliği’ni güncellemeye kalktığınızda Kıbrıs mahzuru karşınıza çıkıyor. Türkiye’nin tanımadığı bir ülkenin AB üyesi olması alakaları zorlaştırıyor. Burada da olağan AB isterse, en azından tekrar Birleşmiş Milletler çerçevesinde görüşmelerin başlaması, daha ölçülü bir havanın oluşmasını sağlayabilir. Lakin olağan burada tekrar Yunanistan’ın, Güney Kıbrıs’ın ikna edilmesi lazım. Çok kolay olmasa da kısa ve orta vadede olabilir bir şey üzere duruyor diyebiliriz.”
AB için hazırlanan rapor ‘kritik önemde’
Uzmanlar bu hususlar dışında ise kısa vadede çok somut gelişmeler beklemediklerini söylüyor.
AB-Türkiye alakalarının kısa ve orta vadedeki gidişatı açısından hali hazırda hazırlanmakta olan yeni Türkiye raporu kritik kıymette olacak üzere duruyor.
Haziran ayındaki AB doruğunda Birlik, Dışişleri ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Josep Borrell ve Avrupa Komitesi’nden Türkiye ile ilgili bir rapor hazırlamasını talep etmişti.
Eralp, AB içinde son devirde Türkiye ile ilgilerin artık yeni bir çerçeveye oturtulması gerektiği istikametinde bir tartışma yürütüldüğünü o yüzden bu raporun değerli olduğunu belirtiyor.
Eralp, raporun Aralık ayında AB tepesinde sunulmasının beklendiğini söylüyor.
Nas ise “AB, bu raporun münasebetlerin geleceğine yönelik ve stratejik bir rapor olması istedi” diyerek raporun değerini vurguluyor.
Uzmanlara nazaran rapor, AB’nin önümüzdeki periyotta Türkiye ile bağların ne tarafa gidebileceğini göstermesi açısından kritik olacak lakin başka yandan da Türkiye’nin hangi adımları atacağını da takip etmek gerekecek.
Doç. Dr. Nas, bu sürecin Türkiye açısından bir fırsat olduğunu savunuyor:
“Türkiye’nin her şeyden evvel daha kapsamlı, kararlı bir AB stratejisinin olması lazım. Bunun iç ve dış boyutlarının olması lazım. İçeride ıslahatların hızlanması, dışarıda AB üyesi ülkelerle diplomatik uğraşların artırılması lazım. Bunu Türkiye olarak yapabilirsek o vakit tahminen bir hareketlenme görebiliriz. Lakin burada da fasıllar açılacak, üyelik olacak demek için çok erken diye düşünüyorum”.
Bu ortada Avrupa Parlamentosu Dış Bağlar Komitesi, Salı günü yaptığı açıklamada, AB ve Türkiye’ye, bağlantılardaki mevcut kördüğümü çözme ve münasebetlerde “paralel ve gerçekçi” bir çerçeve bulma daveti yaptı.
Komitedeki Parlamento üyeleri, 47 lehte ve 10 çekimser oyla kabul ettikleri bir raporda, Türkiye’de hükümet tarafından değerli bir rota değişikliği yapılmadığı takdirde, mevcut şartlarda Türkiye’nin AB üyelik sürecinin yine başlayamayacağını belirtti.
Raporda; Türkiye’nin AB’ye giriş sürecinde bir aday ülke, bir NATO müttefiki ve güvenlik, ticaret, ekonomik ilgiler, göç bahislerinde kilit bir ortak olmaya devam ettiğini belirtilirken; Türkiye’nin demokratik bedeller, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına hürmet duymasının ve de AB kanunları, prensipleri ile yükümlülüklerine uymasının beklendiğine vurgu yapıldı.
Bir önceki yazımız olan İstanbul Aydın Üniversitesi Hoş Sanatlar Fakültesi Drama ve Oyunculuk Kısmı, Budapeşte’te Düzenlenen 10. Tiyatro Olimpiyatlarına davet edildi başlıklı makalemizde Macar, Oyun ve Sahne hakkında bilgiler verilmektedir.
