Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail sonunu aşıp silahlı atak düzenlemesinin akabinde İsrail günlerdir Gazze’ye havadan saldırıyor. Hamas, yaklaşık 150 İsrailliyi rehin alırken İsrail yetkilileri, Gazze’ye yönelik ‘topyekün abluka kararı aldı. ‘Her iki tarafta yüzlerce kişi hayatını kaybetti. Ölenlerin sayısı her geçen gün artıyor.
İsrail ile Gazze ortasında yaşanan çatışmalar, dünyadaki tüm savaşlar üzere İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde ortaya çıkan karmaşık bir milletlerarası hukuk sistemi kapsamına giriyor.
Bu sistem, devletlerin askeri güç kullanmasını ve düşmanlıkların yürütülmesini düzenliyor.
Ancak günümüzde çabucak hemen her savaşta olduğu üzere şu anda Hamas ile İsrail devletinin aksiyonlarının yasallığı tartışılıyor.
Doğu Kudüs ve İsrail dahil işgal altındaki Filistin topraklarına ait Birleşmiş Milletler (BM) Bağımsız Memleketler arası Soruşturma Kurulu, 10 Ekim’de yaptığı açıklamada son günlerde her iki tarafta savaş hatalarının işlenmiş olabileceğine dair delil bulunduğunu ve memleketler arası hukuku ihlal eden ve sivilleri amaç alan herkesin hatalarından sorumlu tutulması gerektiğini söyledi.
Peki savaş durumlarında tarafların hareketlerini hangi yasalar ve mahkemeler denetliyor? Maddelere İsrail taraf mı? Ne cins davranışlar savaş kabahatleri kanununu ihlal edebilir?
Çatışmayı hangi yasalar yönetiyor?
Dünyanın büyük bir kısmında kabul gören silahlı çatışma kuralları, tüm Birleşmiş Milletler (BM) üye devletleri tarafından onaylanan ve memleketler arası savaş cürümleri mahkemelerinin kararlarıyla desteklenen 1949 Cenevre Sözleşmesi’yle ortaya çıktı.
‘Silahlı Çatışma Hukuku’ yahut ‘Uluslararası İnsani Hukuku’ diye isimlendirilen bu hukuk sistemi, sivillere, askerlere ve savaş esirlerine yönelik muameleyi düzenleyen bir dizi mutabakattan oluşuyor.
Bu, Hamas üzere organize silahlı örgütleri kadar hükümetlerin de aksiyonlarını kapsıyor.
İsrail’deki hücumlarıyla Hamas’ın ve işgal altındaki Filistin topraklarına yönelik ataklarıyla İsrail’in savaş cürmü işlediği sav ediliyor.
Tarafların kendi ülkelerinde yargılanmaması halinde, Lahey’deki Milletlerarası Ceza Mahkemesi (ICC), devreye girebilecek tek memleketler arası tüzel organ.
Yerel mahkemeler savaş kabahatleri davalarında üniversal yargı yetkisini uygulayabilir lakin bunun kapsamı epey sonlu.
Evrensel yargı yetkisi, bir devletin ulusal yargı sistemine, kendi topraklarında, kendi vatandaşları tarafından yahut kendi vatandaşlarına karşı işlenmemiş olsa bile muhakkak hataları soruşturma imkanı veriyor.
ICC’nin kurulmasını sağlayan Roma Statüsü ise mahallî yetkililerin devreye girmek konusunda “isteksiz yahut yetersiz” olduğu durumlarda, mahkemeye üyelerinin topraklarında yahut üyelerin vatandaşları tarafından işlendiği tez edilen cürümleri soruşturma konusunda yasal yetki veriyor.
ICC, Salı günü yaptığı açıklamada tesirinin mevcut çatışmada işlenen muhtemel cürümler için geçerli olduğunu ve kanıt toplamaya devam ettiğini söyledi.
ICC’nin rolü ne?
Uluslararası Ceza Mahkemesi, 2002 yılında Lahey’de kuruldu.
Mahkemenin 123 üye devletinde yahut bu devletlerin vatandaşları tarafından işlenen savaş cürümleri, insanlığa karşı kabahatler ve soykırım konusunda yargı yetkisi var.
ICC, bu cürümlerin tamamını ‘vahşet suçu’ diye tanımlıyor.
Çin, ABD, Rusya, Hindistan ve Mısır da dahil olmak üzere dünyanın büyük güçlerinin birden fazla mahkemeye üye değil.
ICC, Filistin’i üye devlet olarak tanırken İsrail, mahkemenin yargı yetkisini reddediyor ve mahkemeyle resmi seviyede münasebet kurmuyor.
Sınırlı bir bütçe ve çalışana sahip olan ICC savcıları halihazırda Ukrayna, Afganistan, Sudan ve Myanmar üzere 17 hadiseyi inceliyor.
Reuters’a nazaran ICC, 2023 yılında Filistin topraklarındaki soruşturmalar için bütçesinden neredeyse 1 milyon euro ayırdı ve ek kaynak arıyor.
ICC, Mart 2021’den bu yana işgal altındaki Filistin topraklarında 2014’ten bu yana işlenen savaş kabahati ve insanlığa karşı cürüm savlarına ait soruşturma yürütüyor.
Henüz mahkemeden rastgele bir tutuklama kararı çıkarmadı.
ICC, elindeki kanıtların bir tarafın vahşet kabahati işlediğine dair makul münasebetler oluşturduğuna inandığında tutuklama buyruğu verebiliyor.
Ne çeşit hareketler savaş hatası kabul ediliyor?
Cenevre Sözleşmesi’ne nazaran askeri maksatlara yönelik taarruzlar, milletlerarası hukuka orantılı olmalı. Yani bu atakların çok seviyede sivil hayatına ve sivillerin eşyalarının kaybına neden olmamalı.
İsrail ile Hamas ortasında 7 Ekim’de başlayan çatışmalara ait İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW), sivillerin kasıtlı olarak maksat alınması, ayrım gözetmeyen roket atakları, sivillerin Filistinli silahlı kümeler tarafından rehin alınması, Gazze’de yüzlerce Filistinli’nin vefatına neden olan misilleme hava taarruzları ve İsrailli yetkililerin Gazze’ye uyguladığı ablukayı savaş cürmü diye niteliyor.
HRW İsrail ve Filistin Yöneticisi Omar Shakir, “Sivillerin taammüden öldürülmesi, rehin alma ve toplu cezalandırma, hiçbir münasebeti olmayan vahim suçlar” tabirlerini kullandı.
Rehin alma, cinayet ve azap, Cenevre Mukavelesi kapsamında açıkça yasaklanmışken, İsrail’in reaksiyonu de savaş hataları soruşturmasına husus olabilir.
Salı günü İsrail Savunma Bakanı Yoav Gallant, 2,3 milyon kişinin yaşadığı Gazze Şeridi’ne besin ve yakıtın ulaşmasını engellemek için sıkı bir abluka uygulayacağını duyurarak BM yetkilileri ve insan hakları kümelerinin tenkitlerine maksat oldu.
İnsanlar için günlük hayatın halihazırda güç olduğu Gazze’de İsrail’in aldığı yeni kararın tehlikeli olduğu vurgulandı. “Son derece vahim” insani durumun “katlanarak kötüleşeceği” belirtildi.
Gallant ayrıyeten, İsrail’in Hamas’ı “yeryüzünden sileceğine” kelam verdi.
Gallant’ın duyurduğu abluka, Hamas’ın askeri gücünü baltalamaya yönelik legal bir araç yerine sivilleri amaç alıyorsa yahut orantısız bulunuyorsa savaş cürmü olarak kabul edilebilir.
Öte yandan Hamas’ın İsrail’deki bir şenliğe yönelik taarruzunda yaklaşık 260 kişi hayatını kaybetti.
Ayrıca Gazze sonu yakınındaki çeşiti Kibbutz topluluklarında çok sayıda sivilin silahlı Hamas üyeleri tarafından öldürüldüğü aktarıldı.
Uzmanlar bu aksiyonların savaş cürümleri soruşturması kapsamında kesinlikle kıymetlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
İsrail’in “kendini savunma hakkı”
Hamas’ın İsrail’e saldırısının akabinde birçok ülke önderi, İsrail’in kendini savunma hakkına sahip olduğunu söyledi.
7 Ekim akşamı Beyaz Saray’dan konuşan ABD Lideri Joe Biden da bu tarafta bir açıklama yaparak ABD’nin İsrail’e dayanağının “sağlam ve tereddütsüz” olduğunu söz etti.
Geçtiğimiz günlerde Netanyahu ile görüşmesi hakkında bilgi veren Biden, “Hukuka uygun biçimde hareket ettiğimizde İsrail ve ABD üzere demokrasilerin daha güçlü ve daha inançlı olduğunu konuştuk” dedi.
Ancak İsrail’in abluka kararının akabinde Gazze’ye insani yardımın ulaştırılamadığı belirtiliyor.
Pazartesi günü açıklama yapan BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, İsrail’i askeri operasyonlarını yürütürken sivilleri ve sivil alt yapıyı müdafaaya ve milletlerarası hukuka uymaya çağırdı.
Guterres, İsrail’in Gazze’yi büsbütün kuşatmasından, besin, yakıt ve elektrik tedarikini kesmesinden “derin üzüntü” duyduğunu söyledi.
Bir önceki yazımız olan Eski Kuzey Kıbrıs Başbakanı Sibel Siber 'sahte reçete' soruşturmasından gözaltına alındı başlıklı makalemizde Siber ve Soruşturma hakkında bilgiler verilmektedir.
